Eponiemen
in de orthopedische chirurgie
M.P. Somford
Het Lisfranc gewricht
Het origineel
Lisfranc heeft nooit de uitvinding van een voorvoetsamputatie geclaimd. Hij zei: "Ik heb nooit beweerd dat ik me een amputatie in het tarso-metatarsale gewricht had voorgesteld; het betaamt mij om de eerste te zijn geweest die de chirurgische anatomie van het tarsale gewricht en van alle middenvoetsbeentjes correct en rigoureus met voldoende zorg heeft beschreven zodat de operatie gemakkelijk en snel werd uitgevoerd.” Lisfranc voert wel nieuwe handelingen uit om deze trans-metatarsale amputatie te vergemakkelijken met in het bijzonder wat hij de ‘meesterzet’ noemt in het gebied van het ligament van Lisfranc: "Het mes rust met de rug op de transversale pees van de peroneus longus, penetreert met de punt, scherp omhoog, in deze lijn en snijdt het interossale ligament door bij het heffen met de meesterzet.”1 Door de beschrijving van deze amputatie, die de naam ‘operatie van Lisfranc’ krijgt, komt ook het gewricht waardoor de amputatie gaat aan zijn naam. Een verdere beschrijving van een fractuur of dislocatie door dit gewricht geeft Lisfranc niet.
De man
Jacques Lisfranc de Saint-Martin (2 april 1787 - 13 mei 1847) werd geboren in een dorpje in de buurt van Lyon. Na zijn studie in Lyon werd hij de leerling van Dupuytren in Parijs. In 1813 werd hij dokter. Na een korte periode als militair chirurg verliet hij het leger in 1814 en legde zich met name toe op het verbeteren van chirurgische technieken. In 1815 beschreef hij de amputatie van de voet door het gewricht dat zijn naam zou gaan dragen. In 1826 verkreeg hij zijn eigen afdeling in l’Hôpital de la Pitié in Parijs. In deze periode begon hij ook met het doceren van klinische geneeskunde. Ingrepen die hij ontwikkelde, waren onder andere de rectumamputatie, die hij in 1830 als eerste uitvoerde in verband met een carcinoom, lithotomie bij vrouwen en verwijderen van de cervix uteri. Ook probeerde hij de stethoscoop in te zetten als diagnosticum bij fracturen. Ondanks de erkenning voor zijn kwaliteiten als leraar was Lisfranc niet populair. Zijn agressieve manieren maakten het lastig vriendschappen met hem aan te gaan. Lisfranc ligt begraven op Montparnasse en op zijn graf staat zijn lijfspreuk: ‘Chirurgie is briljant wanneer je opereert maar het is nog beter als, zonder bloedvergieten en zonder mutilatie, de patiënt herstelt van zijn aandoening’.2
Figuur 1. Jacques Lisfranc de Saint-Martin.4
De klinische implicatie De belangrijkste en vaak gemiste diagnose in het Lisfranc gewricht is een fractuur. Zowel na laag- als hoogenergetisch letsel kan dit letsel optreden. De meest overzichtelijke classificatie is die van Quenu: unidirectionele verplaatsing van 1 of enkele (vaak 1 en 2) metatarsale, homolaterale (vaak lateraal, soms mediaal) verplaatsing van alle metatarsale en divergerende verplaatsing (welke combinatie dan ook) van alle metatarsale in meerdere richtingen (lateraal en dorsaal, of mediaal en lateraal, et cetera). De diagnose wordt vaak gesteld op een belaste röntgenopname van de voet of een CT. Conservatieve behandeling heeft alleen plaats bij niet verplaatste en stabiele fracturen. Stabiliteit kan met een stress opname of open (onder narcose) testen worden bepaald. Of de benodigde fixatie tijdelijk of meteen een artrodese moet zijn, is niet duidelijk. Ook variëren de beschreven methoden van fixatie met k-draden tot platen of schroeven of zelfs een endo-button.3
Referenties: 1. Lisfranc de Saint-Martin J. Nouvelle méthode opératoire pour l’amputation partielle du pied de son articulation tarsométatarsienne. In: Mémoire présenté à la première classe de l’Institut, 1815. 2. Fischer L-P. [Jacques Lisfranc de Saint-Martin (1787-1847)]. Hist Sci Med 39(1):17–34. 3. Mulcahy H. Lisfranc Injury. Radiol Clin North Am [Internet] 2018;56(6):859–76. 4. Publiek domein, Wikipedia.